Hoe ziet de eerste Nederlandse Zwarte Piet er uit?
‘Onze’ Zwarte Piet is oorspronkelijk een modecreatie van Jan Schenkman die voortkomt uit en aansluit bij het dagelijkse culturele leven in Amsterdam in de 19e eeuw. Nieuwe technische ontwikkelingen in de scheepvaart, actuele onderwerpen in de literatuur en de schilderkunst en nieuwe kindvriendelijke inzichten in de pedagogiek hebben Jan Schenkman geïnspireerd.
Van Nederlandse folklore naar Schenkman's Zwarte Piet
In de Nederlandse folklore, zoals in vele andere culturen, komen zwart geschminkte figuren voor. Daarvoor zijn allerlei redenen: uitdrijven van boze geesten, kinderen bang maken, incognito zijn omdat men verliefd is of jaloers, theater-blackface-Othello van Shakespeare, etc. Echter, dit heeft in principe niets te maken met de Nederlandse Zwarte Piet.
Schenkman's vindingrijke creatie komt niet uit de lucht vallen. Er zijn talloze voorbeelden van een dergelijke knecht te vinden op schilderijen, vooral van Franse origine uit de eerste helft van de 19de eeuw.
Zwarte slaaf, dienaar, Saraceen of Mamaluk
Henk van Benthem heeft onderzoek gedaan naar afbeeldingen van vóór 1850 van hoe over het algemeen een 'zwarte' slaaf, dienaar, knecht, Saraceen, Mamaluk, eruit heeft gezien. Het is goed mogelijk dat Schenkman deze afbeeldingen heeft gezien en daarop zijn 'zwarte Piet heeft gebaseerd. In Afbeeldingen beschrijft hij diverse afbeeldingen die aantonen aan welk beeld 'de eerste zwarte knecht van Sint Nikolaas' voldeed. Dat is een heel ander beeld dan 'klein moortje in dienst van de gegoede burgerij, gerelateerd aan het Nederlandse verleden van de slavenhandel'.
Aan de hand van het lied 'Zie ginds komt de stoomboot' (zestien coupletten) beschrijft Henk van Benthem hoe Schenkman's creatie van de zwarte knecht, de eerste Zwarte Piet, eruit zag.