Boekenspoor: Verboden ideeën
Boeken geven ruimte aan ideeën van schrijvers. Soms zijn dat ideeën die anderen als gevaarlijk, ongewenst of verkeerd bestempelen uit angst voor de uitwerking ervan. Door de eeuwen heen werden (en worden!) boeken met verboden ideeën verbannen, verboden, beklad of zelfs verbrand, zoals de fabels van Aesopus en de werken van Erasmus.
Aanstootgevende verhalen
In de bibliotheek van het Heer Florenshuis, het belangrijkste broederhuis van de Moderne Devotie, stond een boek waarin verschillende 15e-eeuwse teksten samengebonden zijn. Een daarvan is de levensbeschrijving van de Griekse dichter Aesopus en diens beroemde fabels. Toch waren sommige gedeelten niet geschikt voor de ogen van zijn lezers. Twee passages zijn zwart gemaakt: de gewelddadige dood van Aesopus, die door de inwoners van Delphi van een klif werd geduwd omdat hij hen had beledigd, en een verhaal over een onkuise vrouw, die haar echtgenoot bedroog.
Censuur!
In de roerige 16e eeuw drong het protestantisme door in West-Europa. De Rooms-Katholieke Kerk probeerde vat te krijgen op wat er werd gepubliceerd door 'ketters', aanhangers van andere religieuze bewegingen dan het katholicisme. Ketterse geschriften werden verboden en in 1559 verscheen een lijst (de Index) van verboden boeken. Boeken werden verbrand en veel ketters werden om hun verboden boeken en opvattingen verbannen, tot de brandstapel veroordeeld of onthoofd.
Gevaar voor eigen leven
Dat het werk van een drukker niet zonder gevaar was, ervoer de Deventer drukker Dirk van Borne jr. Hij drukte in 1542 het Wonder Boeck van de fanatieke wederdoper David Joris (1501-1556), een ketters werk bij uitstek. In 1559 werd David Joris postuum als ketter veroordeeld. Zijn lichaam werd opgegraven en vastgebonden aan een paal in het openbaar verbrand. Jurriaan Ketel, de opdrachtgever van het boek en degene die het had gefinancierd, werd na hevige folteringen in 1544 op de Brink in Deventer onthoofd. Dirk van Borne hield zich tijdens het geruchtmakende proces over het Wonder Boeck van de domme. Hij kreeg een gevangenisstraf van zeven maanden opgelegd en mocht ruim een jaar geen boeken meer uitgeven.
De omstreden ideeën van Erasmus
Op de Index van verboden boeken stonden onder meer enkele werken van Erasmus, die zijn tienerjaren in Deventer had doorgebracht en daar op school had gezeten. Hoewel Erasmus bij veel lezers in heel Europa erg geliefd was, was de Rooms-Katholieke Kerk niet gediend van zijn ideeën en zijn kritische omgang met heilige teksten. Sommige van zijn werken werden verboden, waaronder de Lof der Zotheid. Aan dit verbod werd in Europa op grote schaal gehoor gegeven. Voor Philippus Boestius, pastoor van de Mariakerk in Deventer, was dat in 1570 aanleiding om de banden met het verzameld werk van Erasmus te censureren. De Lof der Zotheid en enkele andere teksten sneed hij weg, terwijl hij in andere werken gevoelige passages met pen doorstreepte en daar papier overheen plakte. Later probeerde bibliothecaris Jacobus Revius de schade te herstellen, maar de sporen van censuur zijn nog steeds goed te zien.
Alles behouden!
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de directeur en bibliothecaressen van de Bibliotheek Deventer een dagboekje bijgehouden. In die periode verschenen lijsten van boeken die door de Duitse bezetter verboden werden. De dames hebben echter maar ten dele gehoor gegeven aan het bevel om de betreffende boeken te verwijderen en niet meer uit te lenen. In plaats daarvan hebben ze de verboden boeken verborgen op de zolder van de bibliotheek, en later, nadat het pand was getroffen door een bombardement op 6 februari 1945, verplaatst naar de kelder. Op 10 april, de dag van de bevrijding van Deventer, schreven ze triomfantelijk dat ‘alles behouden’ was.
